Polityka społeczna w Polsce – od okresu międzywojennego po dzień dzisiejszy

Początki systemu polityki społecznej w Polsce – okres międzywojenny

Wraz z odzyskaniem niepodległości w 1918 roku Polska odziedziczyła trzy różne systemy opieki społecznej. Pierwszym wyzwaniem dla władz była więc unifikacja tych trzech systemów. Polska była jednym z pierwszych krajów, które powołały państwową (publiczną) służbę zatrudnienia w Europie. W dniu 27 stycznia 1919 roku Marszałek Józef Piłsudski jako Naczelnik Państwa podpisał dekret o organizacji państwowych urzędów pośrednictwa pracy i opieki na wychodźcami. Miały one podlegać ówczesnemu Ministerstwu Pracy i Polityki Społecznej. W tym samym czasie Piłsudski podpisał też dekret „O urządzeniu i działalności Państwowej Inspekcji Pracy”.

Określenie ujednoliconych zasad pomocy i opieki społecznej zawarte zostało w ustawie o opiece społecznej z 16 sierpnia 1923 roku, powołanej na mocy art. 44 Konstytucji. Organami odpowiedzialnymi za wykonywanie zadań ustawy były: Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, Ministerstwo Zdrowia Publicznego i, w ograniczonym stopniu, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Przy Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej została powołana – jako organ doradczy i opiniujący – Rada Opieki Społecznej. Środki na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej pokrywane były z budżetu środków komunalnych, budżetu państwa (świadczenia, które przekraczały możliwości gminy), pozyskiwane mogły być też od osób fizycznych i prawnych. Placówki i instytucje były prowadzone przez samorządy terytorialne, organizacje społeczne, fundacje i zgromadzenia zakonne. Dominującymi wyzwaniami była walka z analfabetyzmem oraz masowym bezrobociem. Generalnie można powiedzieć, iż system ten był bardzo podobny w założeniach do działającego dziś.
<!–nextpage–>
W Polsce okres tzw. „realnego socjalizmu” był praktycznie okresem negacji potrzeby istnienia instytucji pomocy społecznej.
W latach 50. głoszono poglądy o nieuchronnym zaniku tej sfery polityki w związku z zadeklarowaną likwidacją zjawisk bezrobocia, żebractwa, alkoholizmu, prostytucji, bezdomności czy też ubóstwa. W imię tych samych idei zlikwidowano także prywatne i społeczne pośrednictwo pracy, a przed publicznymi służbami zatrudniania postawiono głównie zadanie łagodzenia stałych niedoborów siły roboczej i walki z tzw. bumelantami. W ramach przekształceń ustrojowych zmieniło się również bezpośrednie podporządkowanie organizacyjne służb zatrudnienia – przekształcono je w komórki organizacyjne rad narodowych. Sprawy z zakresu pomocy społecznej regulowane były „prawem powielaczowym” (głównie okólnikami i instrukcjami), a świadczenia często były przyznawane z pominięciem procedur administracyjnych.

Niewątpliwie wadą pomocy społecznej w Polsce Ludowej była centralizacja oraz nadmierne resortowe rozproszenie działalności socjalnej. Aparat administracyjny był rozległy i zbiurokratyzowany, ponadto nie dysponował wykwalifikowaną kadrą. Do ograniczenia pola działania pomocy przyczyniła się też likwidacja (przejęcie przez państwo) instytucji kościelnych. Równocześnie rozwijające się duże zakłady przemysłowe przejmowały realizację usług socjalnych na rzecz swoich pracowników oraz emerytów i rencistów, zakład pracy – podstawową funkcją produkcyjną – pełnił też funkcję socjalną.

Zlikwidowano wiele przytułków, kuchni i noclegowni wywodzących się jeszcze z okresu międzywojennego. Postępująca budowa socjalistycznego państwa, rozwój miast i wielkiego przemysłu (migracje ze wsi do miast), a także budowa małych mieszkań doprowadziła do rozpadu tradycyjnej wielopokoleniowej rodziny. Wzrost forsowanej z przyczyn ideologicznych aktywizacji zawodowej kobiet przysparzał też coraz większe trudności w zapewnieniu właściwej opieki nad dziećmi i niepełnosprawnymi członkami rodziny. W myśl głoszonego hasła „kto nie pracuje ten nie je” ludzie pozostający poza społeczeństwem czynnym zawodowo – czyli w większości ludzie starzy i niepełnosprawni – najbardziej ucierpieli z powodu braku opieki.

Brak kompleksowej troski o potrzebujących pomocy zaniepokoił działaczy społecznych, którzy wystąpili z apelem do władz państwowych o reaktywowanie instytucji opiekunów społecznych. Konsekwencją podejmowanych przez społeczników oraz ludzi nauki działań była Uchwała Rady Ministrów z 1959 r. w sprawie powołania instytucji opiekunów społecznych. W 1960 roku pomoc społeczna została połączona z resortem zdrowia, co było podyktowane tradycjami dawnej koncepcji opieki, w której działalność opiekuńcza łączona była z leczeniem i udzielaniem pomocy ludziom starym i niepełnosprawnym. Pomoc środowiskowa dla tych grup opierała się na organizacji pomocy socjalno-medycznej, a w skład zespołu środowiskowego wchodził lekarz, pielęgniarka i pracownik socjalny.

Struktura socjalistycznej pomocy społecznej opierała się na dwóch ściśle powiązanych ze sobą systemach. Pierwszy – to system organów administracji państwowej stopnia wojewódzkiego i podstawowego, do którego zgodnie z ustawą o radach narodowych należała troska o warunki socjalne mieszkańców terenu, na którym działały. Drugim systemem organizacyjnym, zapewniającym prawidłowe rozeznanie potrzeb (diagnozę społeczną), był aparat fachowy współpracujący ze służbą zdrowia. W Zespołach Opieki Zdrowotnej utworzone zostały działy służb społecznych. Organizatorami świadczeń opiekuńczych były przede wszystkim organizacje takie jak: Polski Komitet Pomocy Społecznej, Polski Czerwony Krzyż, Liga Kobiet itp. Te nadzorowane przez państwo i pozbawione w praktyce samodzielności „organizacje społeczne” otrzymywały na swoją działalność pełną dotację od państwa. Organy pomocy społecznej pokrywały koszty niektórych usług, szczególnie świadczonych u osób samotnych.

Obok nurtu oficjalnego można też mówić o socjalnych elementach w działalności opozycyjnej. NSZZ Solidarność miał na sztandarach przede wszystkim hasła pracowniczo-socjalne, odnoszące się bezpośrednio do sfery polityki społecznej. W protokole porozumienia zawartego 31 sierpnia 1980 roku przez Komisję Rządową i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Gdańsku zapisano m.in.: „Rząd przygotuje propozycje, aby najniższe renty i emerytury podwyższyć do tzw. minimum socjalnego, określonego na podstawie badań odpowiednich instytutów, udostępnionych opinii publicznej i poddanych kontroli związków zawodowych”.
<!–nextpage–>

Pierwsze lata transformacji – spuścizna po PRL, budowanie państwa opiekuńczego
Transformacja ustrojowa rozpoczęta w 1989 roku oznaczała konieczność głębokich reform w polityce społecznej. W nowej sytuacji przyjęto założenie, że należy szukać rozwiązań przez decentralizację funkcji państwa w zakresie systemu pomocy i przez odrodzenie samorządności lokalnej (w nawiązaniu także do doświadczeń przedwojennych).

Pierwsze nowe ustawy w zakresie polityki społecznej w latach 1989-1991 to m.in. bardzo korzystna dla bezrobotnych (ze względu na szeroko przyznawane względnie wysokie zasiłki), ustawa o zatrudnieniu (szybko zmieniona na mniej korzystną) i ustawa o pomocy społecznej. Na poziomie gmin utworzono, w oparciu o ustawę z 1990 roku, ośrodki pomocy społecznej jako instytucje o nowej, częściowo zdecentralizowanej, strukturze organizacyjnej. Stały się one partnerem państwowych, centralnych i wojewódzkich instytucji.

W nowym systemie placówki rządowe przyjęły funkcje programowe, regulacyjne i kontrolne. Pod rządami ustawy z 1990 roku pomoc społeczna przechodziła kolejne przeobrażenia. Polegały one m.in. na: weryfikacji kryteriów przyznawania wsparcia, rozszerzaniu katalogu świadczeń i przyznaniu im charakteru publicznych praw podmiotowych, reorganizacji zadań władz publicznych, w tym powierzeniu zadań w sferze pomocy społecznej nowo utworzonym jednostkom samorządu terytorialnego – powiatowi i województwu samorządowemu. Zapoczątkowano również proces tworzenia i szkolenia profesjonalnej służby socjalnej. Reorganizacja w systemie administracji państwowej przekazała realizacje zadań pomocy społecznej Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej.

Działalność pracowników socjalnych w resorcie zdrowia zorientowana była przede wszystkim na ludzi chorych i starych. Pracownicy jako diagności potrzeb i wnioskodawcy nie mieli wpływu na podjęcie decyzji, gdyż ta przypisana była urzędom administracji. Nałożone po reformie zadania i obowiązki obligowały pracowników do bezpośredniego załatwienia potrzeb podopiecznego.

Dla sprawnej obsługi powstającego rynku pracy na mocy Ustawy z dnia 29 grudnia 1989 roku o zatrudnieniu, na bazie dotychczasowych terenowych organów administracji państwowej ds. zatrudnienia (tj. wydziałów zatrudnienia i spraw socjalnych) utworzono wojewódzkie i rejonowe biura pracy. Z dniem wejścia w życie przepisów ustawy tj. 1 stycznia 1990 roku nałożono na nie całkiem nowe zadania, a same biura pracy uległy przekształceniom w rejonowe urzędy pracy.

Od stycznia 1993 roku do grudnia 1998 roku publiczne służby zatrudnienia stanowiły hierarchiczną strukturę państwowych urzędów, którą stanowiły: Minister Pracy i Polityki Socjalnej, Krajowy Urząd Pracy o charakterze centralnym z 49 podległymi Wojewódzkimi Urzędami Pracy, którym podlegało z kolei 358 Rejonowych Urzędów Pracy.

Zgodnie z ustawami wdrażającymi reformę ustrojową państwa z dniem 1 stycznia 2000 roku system Urzędów Pracy przestał istnieć jako administracja specjalna wydzielona. Powiatowy Urząd Pracy został podporządkowany samorządowi powiatowemu. W myśl nowych uregulowań prawnych organem zajmującym się realizacją problematyki rynku pracy na terenie powiatu został starosta. Powołano specjalnego Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych i utworzono Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (z podstawowym zadaniem wspierania integracji osób niepełnosprawnych poprzez rehabilitację zawodową i zatrudnienie).

Razem z rozwiązaniami, które miały ułatwić przechodzenie na renty inwalidzkie i wcześniejsze emerytury reformy te (i powstałe w ich ramach nowe instytucje) zapewniały osłonę socjalną dla szybkiego budowania współczesnego kapitalizmu – miały gwarantować niezbędny dla reform pokój społeczny. Nacisk w realizacji tych wszystkich działań położony był w pierwszym rzędzie na budowę państwa opiekuńczego, zapewniającego działanie sieci względnego bezpieczeństwa socjalnego.

Dodatkowe problemy, które ujawniły się wraz z bezrobociem, to zachwianie podstawowych funkcji rodziny. W sytuacji niezaspokojonych podstawowych potrzeb w zakresie wyżywienia, ubrania, pokrycia kosztów utrzymania mieszkania – podstawowe zadanie pracownika socjalnego w postaci aktywizującej pracy socjalnej zostało odsunięte na dalszy plan. Rola pracownika ograniczyła się wielokrotnie do przyznawania zasiłków pieniężnych. Aktywizację utrudniała często (i utrudnia nadal) postawa roszczeniowa osób, które nie akceptują zmian w funkcjonowaniu obecnego systemu społeczno-gospodarczego. W zdecydowanie mniejszym wymiarze realizowana była polityka aktywizacji prowadzona zarówno przez urzędy pracy, jak i instytucje pomocy społecznej (także ze względów finansowych tj. powtarzający się brak środków m.in. na prowadzenie aktywnych form przeciwdziałania skutkom bezrobocia i wykluczenia społecznego).

W latach 1990-2006 wprowadzano kolejne istotne reformy państwa. Rząd powstały w wyniku koalicji Akcji Wyborczej Solidarność i Unii Wolności przeprowadził cztery radykalne reformy struktury administracyjnej państwa, ubezpieczeń społecznych (głównie emerytalnych), opieki zdrowotnej i szkolnictwa. Trzeba jednak pamiętać, że ustawy reformujące ubezpieczenia społeczne i ochronę zdrowia zostały po części uchwalone przez poprzedni parlament zdominowany przez lewicę. Wygrana wyborów przez SLD w 2001 roku i późniejsze rządy tej partii również przyniosły sporo zmian w polityce społecznej, chociaż mniej fundamentalnych, niż 4 reformy rządu Jerzego Buzka. Chodzi tutaj głównie o nowe ustawy: o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, o świadczeniach na rzecz rodziny, o pomocy społecznej oraz o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, a także o zatrudnieniu socjalnym.

Kolejne wybory przyniosły zwycięstwo Prawa i Sprawiedliwości z hasłem „Polski solidarnej przeciwko Polsce liberalnej”. Pierwszym (tyleż spektakularnym, co kontrowersyjnym) symbolem polityki społecznej po wyborach z 2005 roku było tzw. „becikowe”, czyli zwiększenie świadczeń pieniężnych z tytułu urodzenia dziecka. Za klamrę zamykającą można uznać względnie wysokie ulgi podatkowe na dzieci. Warto też wspomnieć o wzmocnieniu pozycji Państwowej Inspekcji Pracy, a także ambitnym projekcie ustawy o zasadach prowadzenia polityki społecznej, która nie została jednak uchwalona.
<!–nextpage–>
Obraz obecnego systemu w kontekście zasady pomocniczości

Samorządy i ich agendy, PSZ i pomoc społeczna w odniesieniu do osoby potrzebującej wsparcia w zakresie integracji zawodowej
Polska współczesna to okres, w którym konsekwentnie przekazano (z centralnego zarządzania) właściwym władzom lokalnym   rolę „gospodarza” na swoim terenie działania. Decentralizacja instytucji świadczących usługi społeczne miała przyczynić się w zamierzeniach do lepszego rozpoznawania potrzeb i racjonalnego (także pod względem finansowym) działania.

Miejsce tak zlokalizowanej pomocy społecznej i kwestii zatrudnieniowych w polskim systemie prawno-ustrojowym dobrze oddaje zasadę pomocniczości (subsydiarności). Działając zgodnie z tą zasadą władza publiczna nie wyręcza jednostki, w sytuacji gdy jest ona samowystarczalna, włącza się natomiast z pomocą w starości, niepełnosprawności, macierzyństwie i ratuje w sytuacjach kryzysowych (zagrożenie wykluczeniem, długotrwałe bezrobocie), których nie jest ona w stanie samodzielnie przezwyciężyć.

Reformie, jak już zostało powiedziane, uległy również obowiązki państwa w zakresie kompetencji w sprawach pomocy społecznej i zatrudnienia. Obie te służby społeczne działają obecnie w swoim podstawowym zakresie na szczeblu samorządu. W skali kraju za kwestie społeczne (w tym pomoc i integrację społeczną oraz zatrudnienie) odpowiada Minister Pracy i Polityki Społecznej. Minister realizuje swoje działania we współpracy z administracją rządową szczebla wojewódzkiego oraz we współpracy z samorządami lokalnymi. Ważnym partnerem w tym zakresie działalności są też organizacje pozarządowe.

Przy Ministrze działa szereg ciał doradczych, w tym Rada Pomocy Społecznej, która jest organem opiniodawczo-doradczym w sprawach pomocy społecznej. W sprawach zatrudnienia Ministrowi doradza Naczelna Rada Zatrudnienia, a w zakresie współpracy z organizacjami pozarządowymi Rada Pożytku Publicznego.
<!–nextpage–>

Zamiana priorytetów
W polityce społecznej końca pierwszej dekady XXI wieku, zarówno światowej, jak i europejskiej (czyli także polskiej), następuje  przeorientowanie priorytetów. Procesy interwencji społecznej winny teraz skupiać się na działaniach na rzecz zwiększania aktywności społecznej, w efekcie także zawodowej osób, które są narażone na ryzyko wykluczenia społecznego, a są potencjalnie zdolne do podjęcia zatrudnienia. Zaproponowane i planowane zmiany ukierunkowane są także na ułatwienie godzenia pracy i życia rodzinnego, co pozwoli na powrót do aktywności zawodowej młodych rodziców, szczególnie matek. Podstawowym założeniem jest to, że praca jest źródłem dobrobytu przede wszystkim dla poszczególnych osób i rodzin, a zatrudnienie w sposób istotny zmniejsza ryzyko ubóstwa i wykluczenia.

Nowy paradygmat polityki społecznej opiera się o zasadę odejścia od koncepcji państwa opiekuńczego (gwarancje zatrudnienia, wysokie zasiłki itp.) i zastąpieniu go ideą państwa pracującego (wsparcie aktywności na rynku pracy, elastyczność zatrudnienia, niższe koszty pracy).

Na możliwość zaangażowania się władz publicznych w nową pro-aktywną politykę istotny wpływ ma też pojawienie się nowych źródeł finansowania, związanych z członkostwem w UE.

Takie są założenia, jednak w praktyce polityka ta napotyka w Polsce na liczne trudności. Problem współpracy instytucjonalnej na rzecz aktywnej inkluzji to w pierwszym rzędzie kwestia barier we współpracy powiatowych urzędów pracy oraz ośrodków pomocy społecznej. Problem ten w zasadzie istnieje od 1990 roku, a wśród jego przyczyn należy wymienić dziś m.in.: inny szczebel samorządu (ośrodek pomocy społecznej – gmina, urząd pracy – powiat) czy inne ustawowe zadania. Tylko często klient jest ten sam – według danych dostępnych w sprawozdaniu MPiPS ponad 78% klientów pomocy społecznej pobierających zasiłek okresowy, otrzymuje go z powodu bezrobocia. Dlatego wydaje się nie od dziś, że konieczność współpracy obu służb społecznych jest oczywista.

Aby (choćby częściowo) przełamywać bariery te 1 lutego 2009 roku weszła w życie ustawa z dnia 19 grudnia 2008 roku o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z Nr 6, poz. 33). Ustawa ta ma na celu m.in. uporządkowanie wzajemnych relacji pomiędzy powiatowymi urzędami pracy a ośrodkami pomocy społecznej. Zmieniony art. 50 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy stwierdza:
„(…) bezrobotnym, będącym w szczególnej sytuacji na rynku pracy (są to bezrobotni do 25 roku życia, bezrobotni długotrwale, kobiety które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, bezrobotni powyżej 50 roku życia, bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego, bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia, bezrobotni którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia, bezrobotni niepełnosprawni), korzystającym ze świadczeń pomocy społecznej, powiatowy urząd pracy w okresie 6 miesięcy od dnia utraty prawa do zasiłku z powodu upływu okresu jego pobierania:

  • powinien przedstawić propozycję zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, szkolenia, stażu, odbycia przygotowania zawodowego dorosłych, zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych, robót publicznych lub
  • na wniosek ośrodka pomocy społecznej może skierować do uczestnictwa w kontrakcie socjalnym, indywidualnym programie usamodzielnienia, lokalnym programie pomocy społecznej, o których mowa w przepisach o pomocy społecznej lub uczestnictwa w indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego, o którym mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym.”

Oznacza to, że dla wymienionych już powyżej „wspólnych klientów” przygotowano specjalne dwie możliwe ścieżki działań. Ścieżka pierwsza to samodzielne działanie powiatowego urzędu pracy, który powinien podjąć wobec takiej osoby działanie aktywizacyjne. Ścieżka druga to nowo wprowadzona możliwość aktywizacji bezrobotnych klientów pomocy społecznej, dająca ośrodkowi pomocy społecznej prawo do zwrócenia się do powiatowego urzędu pracy o skierowanie osoby bezrobotnej do projektu aktywizacyjnego (kontrakt socjalny, program). W przypadku skierowania – na wniosek ośrodka pomocy społecznej – osoby bezrobotnej w projektach o charakterze indywidualnym lub środowiskowym, powiatowy urząd pracy oraz ośrodek pomocy społecznej są obowiązane informować się wzajemnie o planowanych działaniach wobec bezrobotnych w trybie określonym w zawartym porozumieniu. Oznacza, to, że współpraca, która nastąpi w wyniku współdziałania powinna zostać określona w specjalnym porozumieniu. W porozumieniu (oprócz powyższych kwestii) można dodatkowo określić:

  • zasady współpracy w zakresie procedur postępowania z klientami instytucji pomocy społecznej i powiatowych urzędów pracy, w tym zasady wzajemnej wymiany informacji o klientach i realizowanych działaniach
  • procedurę w zakresie współpracy ośrodka pomocy społecznej i powiatowego urzędu pracy w realizacji art. 50 ust. 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy;
  • zasady współpracy w zakresie realizacji i finansowania prac społecznie użytecznych;
  • zasady współpracy w zakresie upowszechniania ofert pracy, upowszechniania informacji o usługach poradnictwa zawodowego i szkoleniach, organizacji robót publicznych oraz zatrudnienia socjalnego zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

<!–nextpage–>

Organizacje pozarządowe i podmioty ekonomii społecznej
Okres zachodzących w Polsce przemian politycznych po 1989 roku utorował drogę dynamicznemu rozwojowi organizacji samopomocowych, pozarządowych stowarzyszeń i fundacji oraz towarzystw, w tym także działających na rzecz pomocy społecznej i integracji zawodowej. Chęć niesienia pomocy wywodzi się z tradycji filantropii i dobroczynności, często oparta jest też o wartości chrześcijańskie. W świetle realizacji zasady pomocniczości istotną staje się kwestia udziału powyższych podmiotów niepublicznych w sferze pomocy społecznej. W myśl zasady subsydiarności organy państwa i samorządu terytorialnego powinny popierać ich tworzenie oraz chronić ich niezależność. Zarówno urzędy pracy, jak i ośrodki pomocy społecznej nie tylko mogą, ale zgodnie z prawem powinny korzystać w swojej pracy z możliwości, jakie niesie współpraca z organizacjami pozarządowymi. Organizacje te mają przewagę nad systemem pomocy – szybko ukierunkowują się na nowopowstające potrzeby społeczne i są w stanie objąć swoim działaniem osoby i zjawiska „niszowe”. Przy czym z uwagi na różną zasobność finansową są zorientowane głównie na pomoc niematerialną w zakresie: poradnictwa, prowadzenia szkoleń, zakładania szkół, hospicjów czy pomoc w samorealizacji.
<!–nextpage–>

„Solidarność w praktyce” – rola ekonomii społecznej w inkluzji zawodowej
Szczególną rolę w aktywizacji (inkluzji) osób zagrożonych wykluczeniem społecznym mogą odegrać (i częściowo już odgrywają) instytucje ekonomii społecznej. Ekonomia społeczna to tzw. „trzecia droga”, która ma rozwiązać problemy społeczne, z którymi państwo opiekuńcze nie radzi sobie metodami klasycznymi. Ekonomia społeczna jest programem odpowiedzialności społecznej i równych szans. Kładzie nacisk na inicjatywę wychodzącą od obywateli. Za aktywność w ramach ekonomii społecznej uznaje się działalność o celach głównie społecznych. Działalność, której zyski w założeniu są reinwestowane w te cele lub we wspólnotę, a nie aktywność mającą na celu maksymalizację zysku lub zwiększenia dochodu udziałowców czy też właścicieli. Rola ekonomii społecznej jako narzędzia aktywizacji uwzględniona jest w dokumentach programowych zarówno Unii Europejskiej, jak i polskiego rządu:

  • Strategiczne wytyczne Wspólnoty dla spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej na lata 2007–2013
    „…istotnym priorytetem powinno być zapewnienie integracyjnego rynku pracy dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji lub osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. (…) Celem powinno być zwiększanie ich szans na rynku pracy poprzez zwiększanie udziału w kształceniu zawodowym i szkoleniach, rehabilitację, odpowiednie zachęty i organizację pracy, jak również niezbędne wsparcie socjalne i medyczne, w tym także poprzez rozwijanie gospodarki społecznej…”
  • Rozwój sektora ekonomii społecznej wspierany jest z uwagi na połączenie działań o charakterze zatrudnieniowym z działaniami na rzecz integracji społecznej oraz budową sektora usług społecznych. Wsparcie ekonomii społecznej stanowi jeden z elementów budowania pluralistycznej polityki społecznej (welfare pluralism), która umożliwi rozwój dopasowanych do zindywidualizowanych potrzeb usług lokalnych tworzących nowe obszary aktywności społecznej, a jednocześnie stanowiących element polityk publicznych. Głównym realizatorem działań aktywizacyjnych prowadzonych w ramach sektora ekonomii społecznej są jednostki samorządu terytorialnego działające w ramach partnerstwa publiczno-społecznego z sektorem obywatelskim.


Wśród instytucji ekonomii społecznej
aktywnych na polu inkluzji zawodowej w Polsce wymienić należy:

  • Instytucje starej „ekonomii społecznej”: spółdzielnie, w tym szczególnie spółdzielnie pracy oraz spółdzielnie inwalidów;
  • Instytucje „trzeciego sektora”: wśród organizacji pozarządowych są takie, które w swoich działaniach używają instrumentów ekonomicznych do realizacji celów społecznych (niekoniecznie związanych z zatrudnieniem grup defaworyzowanych);
  • Nowe instytucje „ekonomii społecznej”:
    >Spółdzielnie socjalne. Są one formą prawną mającą umożliwić jej członkom (zasadniczo tylko osobom wykluczonym społecznie i dotkniętym przez los – bezrobotnym, niepełnosprawnym, uzależnionym itp.) powrót do uregulowanego życia społecznego i rynku pracy. Spółdzielnie socjalne działają w bardzo różnych sektorach (np. budowlanym, gastronomicznym, ochronie środowiska, turystyce). Jednak skazane są na duże ryzyko z uwagi zarówno na skład członkowski, jak i brak mechanizmów wspomagających funkcjonowanie, w tym podwyższanie jakości usług, działania adaptacyjne, dostęp do środków na inwestycje (najczęściej –  i to nie zawsze – mają jedynie pieniądze na tzw. rozruch). Wiele z nich nie jest w stanie obronić się obecnie na otwartym rynku.
    > CIS  i ZAZ  powstała cała grupa przedsięwzięć takich jak Centra Integracji Społecznej czy Zakłady Aktywności Zawodowej. Podmioty te mogą być tworzone przez sektor publiczny i instytucje niepubliczne. W sensie ścisłym w tym pierwszym przypadku (a zatem kiedy jest to instytucja prowadzona przez administrację) trudno jednak mówić o przynależności do sektora ekonomii społecznej. Uwaga: aktualnie trwa ożywiona dyskusja (w ramach prac nad ustawą o reformie finansów publicznych) nad nową formalno-prawną koncepcją CIS.

Bądź pierwszy, który skomentuje ten wpis!

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany.


*